Geheime gemeenschappen: hoe gesloten Telegram-kanalen desinformatiecentra worden

Telegram, met zijn focus op privacy en end-to-end-encryptie, is uitgegroeid tot een van de populairste platforms voor veilige communicatie. Hoewel het waardevolle tools biedt voor activisten, journalisten en dissidenten, is het ook vruchtbare grond geworden voor desinformatiecampagnes. De afgelopen jaren zijn gesloten Telegram-kanalen uitgegroeid tot krachtige en moeilijk te monitoren bronnen van misleidende verhalen, propaganda en nepnieuws.

De verschuiving van open naar gesloten berichtenplatforms

Desinformatiecampagnes maakten traditioneel gebruik van openbare platforms zoals Facebook, Twitter en YouTube om brede doelgroepen te bereiken. Door toenemende moderatie zijn kwaadwillenden echter naar minder zichtbare delen van het internet verhuisd. De gesloten kanalen en privéroepen op Telegram maken het mogelijk om content te verspreiden zonder toezicht.

In tegenstelling tot open groepen beperken gesloten kanalen de toegang tot uitgenodigde leden. Hierdoor ontstaan echokamers waarin verhalen niet worden tegengesproken. Leden worden vaak aangemoedigd om geen externe links te delen of andere perspectieven te zoeken, waardoor deze kanalen een broedplaats worden voor samenzweringstheorieën en desinformatie.

In februari 2025 brachten verschillende onderzoeken in Europa aan het licht dat politieke actoren massaal overstappen op Telegram om polarisatie, misinformatie en verdraaiing van de publieke opinie te verspreiden met minimale kans op verwijdering of ontdekking.

Technische functies die geheimhouding bevorderen

De infrastructuur van Telegram is ontworpen met privacy als kern. Gegevens worden minimaal opgeslagen, geheime chats zijn end-to-end versleuteld en gebruikers kunnen hun telefoonnummers verbergen. Dit biedt bescherming, maar stelt ook desinformatieorganisaties in staat onopgemerkt te opereren.

Een populaire functie onder deze groepen is het uitzenden via kanalen. Beheerders kunnen berichten sturen naar duizenden volgers zonder dat reacties of kritiek mogelijk zijn. Deze eenzijdige stroom maakt het gemakkelijk om de informatie te manipuleren.

Bovendien kunnen berichten op Telegram op elk moment worden bewerkt of verwijderd zonder zichtbare sporen achter te laten. Dit maakt het voor onderzoekers lastig om bewijs van desinformatie te verzamelen of de verspreiding ervan te volgen.

De impact van Telegram-desinformatie op de echte wereld

Telegram als platform voor desinformatie is niet enkel een theoretisch probleem. Het heeft reële gevolgen voor politieke processen, volksgezondheid en veiligheid. In meerdere Oost-Europese landen verspreidden nepberichten over verkiezingen en vaccins zich in 2024 grotendeels via Telegram, met invloed op stemgedrag en vaccinatiegraad.

Gesloten Telegram-kanalen vermommen zich vaak als burgerjournalistiek of klokkenluidersgroepen. Ze benutten het wantrouwen jegens traditionele media en zaaien verwarring tussen wat feit en wat fictie is. Zodra een gebruiker zich abonneert, wordt die blootgesteld aan een constante stroom van halve waarheden, gemanipuleerde beelden en misleidende video’s.

Voor autoriteiten is het lastig deze kanalen te onderzoeken vanwege juridische grijze zones rondom encryptie en privacy. De meeste beheerders blijven anoniem en opereren vrijuit, met duizenden dagelijkse volgers.

Voorbeelden uit 2024

In Duitsland leidde een Telegram-kanaal tot massaprotesten door valselijk te beweren dat stembiljetten vernietigd waren tijdens verkiezingen. Hoewel het verhaal snel werd weerlegd, had het al duizenden bereikt en geleid tot demonstraties.

In Slowakije verspreidden meerdere Telegram-kanalen de valse bewering dat COVID-19-vaccins microchips bevatten. Ondanks weerlegging door medische instanties, bleven veel gebruikers erin geloven.

Deze voorbeelden tonen aan dat Telegram-desinformatie niet beperkt blijft tot marges. Het kan het publieke debat vormen, democratische instellingen beïnvloeden en de volksgezondheid schaden.

Wat kan er gedaan worden?

Het bestrijden van desinformatie op Telegram vergt een andere aanpak dan op traditionele platforms. Telegram heeft weinig moderatieopties en werkt nauwelijks samen met factcheckorganisaties. Toch zijn er stappen mogelijk om verspreiding van misinformatie tegen te gaan.

Ten eerste moeten campagnes voor digitale geletterdheid ook Telegram-gebruikers bereiken. Educatie over bronverificatie, kritische evaluatie en algoritmische valkuilen is essentieel. Daarnaast kunnen burgerinitiatieven en mediatoezichthouders tools ontwikkelen om kanaalactiviteit te analyseren en gecoördineerde desinformatie te detecteren.

Telegram zelf zou kunnen overwegen om optionele verificatie toe te staan voor nieuwskanalen of labels toe te voegen om feiten en meningen te onderscheiden. Hoewel dit op gespannen voet staat met hun privacybeleid, moet een balans gevonden worden om misbruik tegen te gaan.

Internationale samenwerking is cruciaal

Telegram is wereldwijd actief. Internationale samenwerking is nodig om het probleem effectief aan te pakken. Europese instellingen en democratische allianties moeten gezamenlijke protocollen opstellen om digitale dreigingen te monitoren en te bestrijden, binnen de kaders van privacywetten.

In februari 2025 stelde de Europese Commissie nieuwe richtlijnen voor grensoverschrijdende gegevensverzoeken voor bij strafrechtelijke onderzoeken naar versleutelde communicatie. Als dit wordt aangenomen, kan het helpen om verantwoordelijken ter verantwoording te roepen.

De strijd tegen desinformatie vereist samenwerking, goed geïnformeerde burgers en flexibele wetgeving. Telegram is slechts één van de tools, maar door zijn groeiende invloed verdient het onze volledige aandacht.